POLACY W SZWAJCARII - Historia

     W Szwajcarii można znaleźć wiele śladów świadczących o bogatych związkach z Polską – obecnie mieszka tu stale powiększająca się grupa Polonii, także w przeszłości Polacy licznie odwiedzali ten alpejski kraj. 

     Do 2008 roku w kraju Helwetów zarejestrowano 213 poloników, znaków pamięci (pomniki, tablice i kamienie pamiątkowe, witraze, groby wybitnych Polakow, itp). W Rapperswilu w stulecie konfederacji barskiej wystawiono kolumnę wolności, działa tam też Muzeum Polskie, a w Solurze – Muzeum Kościuszki.

Muzeum w Rapperswil

     Według badaczy, pierwszych kontaktów między Polakami a Szwajcarami należy upatrywać jeszcze podczas wędrówek ludów. Udokumentowane związki pochodzą jednak ze średniowiecza – przez helwecki kraj biegła wówczas najczęściej przez polskich pielgrzymów wybierana trasa do Santiago de Compostella.

     W oświeceniu nastąpiło poszerzenie kontaktów między krajami – Polacy przybywali do Szwajcarii w celach naukowych, religijnych i handlowych (szczególne relacje miały Kraków i St Gallen), ale i Szwajcarzy wyjeżdżali do nadwiślańskiego kraju (pełnili m.in. ważne stanowiska na dworze króla Stanisława Augusta Poniatowskiego). 

     W okresie romantyzmu w Szwajcarii przebywają przez pewien czas najwięksi polscy poeci: Juliusz Słowacki (1832-36) i Adam Mickiewicz (dziesięć pobytów w okresie 1829-1840), obydwaj związani z Lozanną (ostatni wykładał slawistykę na tamtejszym uniwersytecie). Podczas „szwajcarskiego okresu” Słowacki napisał poemat „W Szwajcarii”, Mickiewicz zaś – „Liryki lozańskie”. Mieszkający przez rok w Genewie Ignacy Krasiński do alpejskiego kraju powracał jeszcze trzykrotnie - turystycznie, z ukochaną Delfiną Potocką (1829-1830 i kilka późniejszych wizyt). Inny poeta romantyzmu, Antoni Malczewski, w 1818 roku jako ósmy alpinista na świecie zdobył Mont Blanc (wyruszając z Genewy), a w Solurze ostatnie lata życia spędził polsko-amerykański bohater, generał Tadeusz Kościuszko (1808-1817). 

     Kolejna epoka, pozytywizm, to czas inżynierów i architektów. Leopold Błotnicki zaprojektował do dziś istniejący most kolejowy Grandfey koło Fryburga, a Jan Paweł Lelewel był inżynierem kantonalnym w Bernie. Pracujący na zuryskiej politechnice Ludwig von Tetmajer (brat stryjeczny poety i malarza) jest uznawany za pioniera materiałoznawstwa, a przedsiębiorczy handlowiec i wielki patriota Antoni Norbert Patek założył do dziś doskonale prosperującą firmę zegarmistrzowską (1839-1877). W Muzeum Polskim w Rapperswilu jako bibliotekarz pracował pisarz Stefan Żeromski, który napisał tam m.in. „Syzyfowe prace” (1892-1904). 

     Przełom XIX i XX wieku to przede wszystkim wyjazdy na szwajcarskie uczelnie i działalność rozmaitych partii politycznych (m.in. Liga Polska, socjaliści oraz ruch anarchistyczny z Janem Wacławem Machajskim). Na początku 1914 roku przez szwajcarskie miasta przejeżdżał Józef Piłsudski, wizytujący organizowane na obczyźnie oddziały strzeleckie. 

     W okresie I wojny światowej w Vevey mieszkał aż do śmierci Henryk Sienkiewicz (1914-1916), w Versoix niedaleko Genewy zmarł Ignacy Mościcki, prezydent Rzeczpospolitej Polskiej, związany wcześniej z uniwersytetem we Fryburgu, gdzie jako asystent dokonał wielu odkryć naukowych w dziedzinie elektrochemii i elektrofuzyki (w oparciu o wynalezioną przez niego technologię założono fabrykę nawozów w Visp, dziś koncern Lonza; 1939-1946). Na politechnice w Zurychu pracował inny polski prezydent - Gabriel Narutowicz, z wykształcenia radiotechnik (zaprojektował wiele szwajcarskich elektrowni; 1887-1919). W posiadłości Riond-Bosson koło Morges mieszkał Ignacy Paderewski, wybitny pianista i kompozytor (1899-1915). 

     W okresie drugiej wojny światowej w neutralnej Szwajcarii znalazło schronienie wielu Polaków (w tym uciekający z kraju Żydzi) – najliczniejsza grupa to ok. 12 tysięcy oficerów i żołnierzy 2 DSP, którzy w roku 1940 przekroczyli granicę z kapitulującą Francją. Za gościnę odwdzięczyli się ciężką nieraz pracą - wybudowali 277 km dróg, 63 mosty, zmeliorowali 1011 ha ziemi i osuszyli 685 ha gruntów. Wielu żołnierzy na stałe związało się z alpejskim krajem, zakładając tu rodziny i podejmując edukację w szkołach technicznych i wyższych uczelniach. 

     Ostatnie lata to fala emigracji zarobkowej – do pracy w Szwajcarii przyjeżdżają zwykle Polacy dobrze wykształceni, najczęściej są to pracownicy działających w Polsce międzynarodowych koncernów, specjaliści branży IT oraz osoby z wykształceniem medycznym. 

     

     Inne znane nazwiska związane ze Szwajcarią to: laureat nagrody Nobla Tadeusz Reichstein, twórca syntetycznej metody uzyskiwania witaminy C (politechniki: w Zurychu, 1930-38 i Bazylei, 1938-67), kompozytor Karol Szymanowski (sanatorium w Lozannie, 1937), Jerzy Stempowski, eseista, współpracownik paryskiej "Kultury" (Berno i okolice, 1940-69), Paweł Klecki, pianista i kompozytor (berneńska orkiestra symfoniczna, 1964-68), Balthus, właśc. Baltazar Kłossowski de Rola, malarz (La Rossiniere, 1914-2001), Jozef Maria Bocheński, dominikanin, filozof, logik, założyciel Polskiej Misji Katolickiej w Marly (Fryburg, 1945-1995), Stefan Kudelski, elektronik, twórca legendarnych magnetofonów Nagra, za które otrzymał m.in. dwie statuetki Oscara (w Szwajcarii od 1939), Eugeniusz Mikołaj Romer, geograf i kartograf, badacz alpejskich lodowców (Lozanna, 1899-1909), Krystian Zimmerman, pianista i dyrygent (Bazylea, od 2005), Mariusz Czerkawski, polski zawodowy hokeista, grający w klubie Rapperswil-Jona Lakers (od r. 2007), Robert Kubica, kierowca wyścigowy, obecnie w zespole BMW Sauber (siedziba w Szwajcarii) w Formule 1, ambasador szwajcarskich zegarków Certina (od końca 2005). 

Tekst pochodzi z książki "Szwajcaria i Liechtenstein, praktyczny przewodnik", Adriana Czupryn, Magdalena Simm, Wydawnictwo Pascal 2008, s. 512